Месяц: Сентябрь 2020

Կարդալ՝ Մարդը կթում է…հավին։

Առաջադրանքներ՝

• Արմատի քանի՞ տարբերակ ունի կթել բայը, որոնք են։

«Կթել» բայն ունի երկու արմատ «կիթ» և «կութ»։

• Թվիր բառեր, որտեղ այդ արմատներն են։

Կովկիթ, հավկիթ, ձկնկիթ, այգեկութ և կթոց։

• Քթոց բառում ինչպե՞ս է կ-ն ք դարձել։

«Քթոց» բառում կ-ն դարձել է ք իրեն հաջորդող թ-ի ազդեցության տակ, որը տարածված է եղել արևելահայրենում։

• Բառակազմական վերլուծության ենթարկիր անմտություն, բոլորովին, պատմություն, բարբառային, կթոց բառերը։

Անմտություն – ան(ածանց)+մտ(արմատ)+(ություն)

Բոլորովին – բոլոր(արմատ)+ովին(ածանց)

Պատմություն – պատմ(արմատ)+ություն(ածանց)

Բարբառային – բարբառ(արմատ)+ային(ածանց)

Կթոց – կթ(արմատ)+ոց(ածանց)

• Տեքստում գտիր թվականները, որոշիր տեսակները։

Մեկ – քանակական թվական

Քսան – քանակական թվական

Երկու – քանակական թվական

• Տեքստից գտիր դիմավոր բայերը, որոշիր դեմքը, թիվը, եղանակը, ժամանակը, ժամանակային ձևը, կազմությունը և սեռը։

Նշանակում է – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա, ներգործական սեռ

Գրում է – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա, չեզոք սեռ

Նշանակել է – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, վաղակատար ներկա, չեզոք

Չէր կոչվում – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար անցյալ, ժխտական, ածանցավոր, կրավորական սեռ

Հանդիպում է – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա, ներգործական սեռ

Կարող է – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա, բարդ, չեզոք սեռ

Լցնում են – երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա, պարզ, չեզոք սեռ

Տարածված էր – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար անցյալ, ածանցավոր, կրավորական սեռ

Ծախում է – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա, պարզ, կրավորական սեռ

Իմ կարծիքով կրոնն ու քաղաքականությունը սերտ կապված են իրար հետ, քանի որ կրոնը գործիք է հանդիսանում քաղաքականության համար:

Դողէրոցք, էջանշան, պատնեշ, գոմեշ, վայրէջք, Էջմիածին, վերելք, առերևույթ, ելևէջ, երակ, առէջ, բազկերակ, էական, ելակ, ամենաէական, ամենաերկար, էլեկտրաէներգիա, ելարան, ստորերկրյա, վերելակ, հնէաբան, աներևակայելի, մանրէաբան, էակ, Սևանհէկ, Վարդգես, բազմերանգ, մանրէ, ծովեզր, լայնէկրան, պնդերես, որևիցե, Երևանջէկ, հրեշ, տիեզերք, մեջք, եգիպտացորեն, ինչևէ, ողբերգակ, ինչևիցե, ամենաէժան, խուռներամ, երբևէ, աշտե, եկեղեցի, եղերգերդ, վերերկրյա, որևէ, գրեթե, միջօրէ, չէինք, չէր, էլեկտրաեռակցել, երփներանգ, նրբերանգ, գետեզր, նրբերշիկ, աներևույթ, ցայգերգ, նորեկ, առօրէական, այժմէական:

Listen to me my friend, you are going to study in a completely different country, where people differ in their humor, kind and so on and culture and traditions are the most ancient. When you come I will show you our beautiful city. And finally we will meet.

Ցամաքը և օվկիանոսը միմյանց հետ կապված են ծովերում թափվող գետերով, հաջախ ջրում գտնվում են նաև տարատեսակ աղտոտիչներ: Այդ արդյունքում օվկիանոսը վերածվում է աղբանոցի, որը կազմված է սննդից, մետաղներից, տարբեր թունավոր նյութերից և այլն:

Նավթը

Նավթը օվկիանոսի հիմնական աղտոտիչն է: Բոլոր ամենալուրջ խնդիրները օվկիանոսի աղտոտման հետ կապված, հիմնականում լինում են նավթի պատճով: Տանկիստների պահեստարանների լվացման պրակտիկայի արդյունքում տարեկան 8-20 միլիոն նավթ է թափվում օվկիանոս: Առաջ բոլոր այս խախտումները անպատիժ էին մնում, սակայն հիմա թույլ է տրվում հավաքել անհրաժեշտ ապացույցները ու պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին:

Մետաղները

Վտանգավոր քիմիական տարրերին են պատկանում նաև ծանր մետաղները, դրանք կարով են խախտել էկոլոգիական բալանսը: Վերջին տարիների ընթացքում քչացել է մետաղի քանակը ջրերում: Ըստ հաշվարկների ամեն տարի Հարավային օվկիանոս է թափվում մինչ 50.000 այդ մետաղներից: Այդ քիմիական նյութերի օգտագործման հետագա արդյունքները դեռ հայտնի չեն:

Ջրիմուռները

Մի ուրիշ օվկիանոսի աղտոտման պատճառ են դառնում ջրիմուռները: Բոլոր այն ջրային կենդանիները, որոնք սնվում են ջրի ֆիլտրեցման միջոցով շատ զգայուն են աղտոտման նկատամբ, ջրային կենդանիներից որոշները կանգնած են իրենց տեսակի վերացման եզրին, հենց ջրի աղտոտման պատճառով:

Պլաստիկ

Պլաստիկ թափոնների կուտակումները հոսանքի ազդեցության տակ օվկիանոսներում աղբի կուտակումներ են առաջացնում: Ներկա պահին հայտնի են 5 խոշոր աղբի կուտակումներ, երկուսը՝ Խաղաղ և Ատլանտյան օվկիանոսում, և մեկը՝ Հնդկական օվկիանոսում: Այդ աղբակույտերը հիմնականում կազմված են պլաստիկից, որոնք ձևավորվել են մայրցամաքների խիտ բնակեցման պատճառով: Պլաստիկ աղբը վտանգավոր է նաև այն պատչառով, որ ծովային կենդանիները հաճախ չեն տեսնում թափանցիկ մասնիկներ, որոնք մակերեսով լողում են ու թունավոր թափոնները մտնում են նրանց ստամոքսը, ինչը հաճախ հանգեցնում է մահվան:

Նյութը՝ Վիկիպեդիայի

Հայերը պատկանում են աշխարհի ամենաբազմանդամ լեզվաընտանիքին: Այն կոչվում  է հնդեվրոպական, քանի որ այդ լեզվաընտանիքի լեզուները գործածվել են Հնդկաստանի արևելքից մինչև Եվրոպայի արևմուտք ձգվող տարածքում: Հնդեվրոպական մայր լեզվից են առաջացել նաև անգլերենը, ֆրանսերենը, իսպաներենը, իտալերենը, ռուսերենը և այլն: Հայաստանի մայր լեզուն հայերենն է, այն առաջացել է 405թ. ին Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից:  Մեր մայր լեզուն բավականին բարդ է օտարերկրացիների համար, համ քերականական կողմով, համ էլ հնչյունաբանությամբ: Հայերն առաջին ժողովուրդն են, ովքեր ընդւոնեցին քրիստոնեությունը, որպես պետական կրոն 301թվականին: Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածնի կառուցումը սկսվել է անմիջապես քրիստոնեության ընդունումից հետո, ներկայումս այն համարվում է աշխարհում ամենահին քրիստենական եկեղեցին:

Կրոնը որպես երևույթ հատուկ է մարդկային հասարակությանը իր ամբողջ պատմության ընթացքում և մինչև մեր օրերը ընդգրկում է երկրագնդի բնակչության մեծ մասը: Կրոնը լատիներեն religio բառից է, որը նշանակում է հավատք: Կրոնի կառուցվածքային տարրերն են՝ կրոնական գիտակցությունը, պաշտամունքը և կազմակերպությունը։ Մարդիկ միշտ ունեցել են կրոն, ամեն մեկը կատարել է իր կրոնի ընտրությունը, քանի որ նա ազատ է այդ հարցում: Հիմնական երեք կրեններն են՝ քրիստոնեությունը, իսլամը և բուդիզմը: Քրիստոնյաները հավատում են իրենց Աստծուն, դժոխքին և դրախքտին, իսլամը պաշտում են իրենց աստծուն (ալահին), ինչպես նաև դժոխքին և դրախտին, իսկ բուդիստները հավատում են, որ մահից հետո կյանք կա, սակայն ճիշտ կյանք վարած մարդիկ վերակենդանանում են, որպես մարդ, իսկ վատ կյանք վարածները՝ որպես կենդանի։

1. Բառապաշարի հարստացում. կարդում ենք Պ.Բեդիրյանի «Բառերի խորհրդավոր աշխարհում» գիրքը։
   Գլխավորից ավելի մեծը կա
   Գլխավոր-ը… կապիտանն է։ Սա հայերենում եվրոպական փոխառություն է՝ ռուսերենի միջնորդությամբ։ Капитан-ը կարծես թե առնված է գերմաներենից՝ Kapitän (կա՛պիտեն)=ֆրանսերեն capitane (կապիտե՛նը) = անգլերեն captain (քե՛փթըն)։ Սրանք նշանակել են «զորահրամանատար», հիմա՝ իմաստի նեղացմամբ՝ զինվորական համապատասխան աստիճանը։
   Այս բոլորը ստուգաբանորեն հանգում են «գռեհիկ» լատիներեն capitaneus (կապիտանե՛ուս) ածականին, որ նշանակում էր «գլխին վերաբերող, գլխային»։ Սա էլ իր հերթին գալիս է լատիներեն caput (կա՛պուտ), սեռական՝ capitis (կա՛պիտիս) «գլուխ» բառից և ներկայացնում է այդ սեռականից կազմված մի ձև։ Ի դեպ, լատիներեն caput-ը բազմաթիվ ծիլեր է տվել աշխարհի լեզուներին. դրանցից շատերը «ծաղկում են» և հայերենում՝ կապիտալ-ից (= դրամաԳԼՈՒԽ) մինչև… շեֆ։
   Սակայն եկեք չխճճվենք։
   Կեպիտան-ը, ուրեմն, զինվորական միավորի գլխավորն է։
   Բայց ամեն երեխա գիտե, որ նրանից մեծը կա, և աստիճանով անմիջապես բարձրը կոչվում է մայոր։
   Այս բառն էլ նույն ճանապարհով է հայերենի մեջ մուտք գործել։ Եվ լատիներեն major (մայո՛ր) հենց նշանակում է «ավելի մեծ», քանի որ magnus (մա՛գնուս) «մեծ» ածականի բաղդատական աստիճանն է։ Անգլերեն major (մե՛յջըր), որ նույն ծագումն ունի, մնչև հիմա էլ «մայոր» իմաստի կողքին պահում է և «ավելի մեծ» նշանակությունը։
   Ավելացնե՞մ, որ լատիներեն magnus «մեծ» ածականի գերադրականն էլ կլինի maximus (մա՛քսիմուս)՝ արական սեռի համար և maximum (մա՛քսիմում)՝ չեզոք։ Ուրեմն՝ մեր մաքսիմում-ը, որ այժմ օգտագործում ենք «առավելագույն» իմաստով, իր մայր լեզվում՝ լատիներենում, նշանակել է «մեծագույն»։

1. Պատասխանի՛ր հարցերին և կատարիր առաջադրանքները
   —Ո՞ր լեզվից է մեզ հասել մաքսիմում բառը և ինչ է նշանակում իր մայր լեզվում։ — ՛՛ Մաքսիմում՛՛ բառը մեզ է հասել լատիներենից, որը նշանակում է մեծագույն:
   — Ո՞ր արմատից է ծագում «մաքսիմում» բառը, ինչ է նշանակել և ինչ է հիմա նշանակում։ — Մաքսիմում բառը լատիներեն մագնուս բառի գերադրական աստիճանն է: Լատիներենում օգտագործվել է մեծագույն իմաստով, բայց հիմա ավելի շատ օգտագործվում է առավելագույն իմաստով:
   -Լեզվական ի՞նչ իրողություն է տեղի ունենում, երբ բառի նշանակությունը ավելի սահմանափակվում, փոքրանում է, ավելի քիչ բան է նշանակում, նաչպես կապիտանը, որ ժամանակին նշանակել է ընդհանրապես զորահրամանատար, իսկ հիմա՝ ընդամենը զինվորական հերթական աստիճան։ —
   —Փորձիր պարզաբանել՝ ինչ է նշանակում «գռեհիկ» բառն այս տեքստում։ — Գռեհիկ բառը օգտագործվում է ՛՛ժառգոնային՛՛ իմաստով:

If I had the opportunity to hide something from Armenian culture in a capsule, it would be folk songs. When I moved to this school, I became very interested in folk songs аnd I realized that there is a lot of our history and chewing in folk songs. These songs were written during the war, during the famine, and so on.I hope these songs will be preserved for a long time and will be passed on to our future generations.

Քարի դարը մարդկության պատմության ամենավաղ դարաշրջանն է: Սկսվել է 2.5 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակում։ Քարի դարը ունի երեք փուլ՝ հին քարի դար, միջին քարի դար ու նոր քարի դար:

Հին քարի դար

Մարդկության ամենահին շրջանը անվանում ենք հին քարի դար, այն կսվում է մարդկության առաջացման ժամանակներից: Հինքարեդարյան մարդը պատսպարվում էր քարայրերում։ Մարդիկ ապրում22էին խմբերով, որպեսզի կարողանան պաշտպանել իրար գիշատիչներից ու ապրուստը ավելի հեշտ լինի: Ժողովուրդը սկզբում զբաղվում էի հավաքչությամբ ու մար կենդանիների որսով: Ժամակի ընթացքում մարդիկ սկսեցին գործիքներ պատրաստել ոչ միայն քարից այլ նաև փայտից ու ոսկորներից: Սկսեցին որսալ մեծ գիշատիչներին: Ժամանակի ընթացքում սովորեցին նաև տիրապետել կրակին ու կարողացան համեղ սնունդ պատրաստել, ինչպես նաև կրակի շնորհիվ տաքանալ ու պաշտպանվել գիշատիչներից:

Միջին քարի դար

Միջին քարի դարը տևել է շուրջ երկու հազար տարի: Այս ժամանակաշրջանում մարդիկ ավելի կատարելագործեցին իրենց գործիքները, ավելի կարևորվեց կնոջ դերը ու ժողովուրդը սկսեց մշակել բույսեր, ընտելացնել կենդանիներին:

Նոր քարի դար

Քարի դարի վերջին դարը կոչվում է նոր քարի դար: Տևել է մոտ երկու հազարամյակ։ Նոր քարի դարը բնութագրվում է ոսկե և քարե գործիքների օգտագործմամբ, խեցեգործության առաջացմամբ: Նոր քարի դարի մարդիկ սկսել են զբաղվել ցորենի, գարու, ոսպի ու այլ բույսերի մշակմամբ, կենդանիների ընտելացմամբ: Ինչպես նաև ձևավորվել են ցեղային լեզուները: Հանրության կյանքում կատարված այդ արմատական փոփոխություններն ընդունված է անվանել «նեոլիթյան հեղափոխություն» որպես մարդկության պատմության մեջ առաջին տնտեսական հեղաշրջում։

Երկաթի դար

Երկաթի դար, մարդկության զարգացման մի ժամանակաշրջան, որը բնորոշ է երկաթի օգտագործմամբ։ Հայկական լեռնաշխարհում հնուց եղել են եթկաթի հանքավայրեր, այդ պատճառով Հայաստանը առաջին երկրներից է, որտեղ սկսել են օգտագործել երկաթը։

Պղնձի-քարի դար

Պղնձի-քարի դարև Հայկական լեռնաշխարհում տևել է մոտ 1500տարի: Այս դարաշրջանում մարդիկ զարգացրեցին անասնապահությունը, հողագործությունը, կավագործությունը, ինչպես նաև բացահայտեցին պղինձը ու սկսեցին գործիքներ պատրաստել նաև պղնձից:

Բրոնզի դար

Բրոնզի դարում զենքերի, գործիքների, զարդերի հիմնական պատրաստման նյութ օգտագործվում էր բրոնզը:  Մարդկային հասարակության պատմության այդ փուլի սկզբում երկու մետաղների՝ պղնձի և անագի միաձուլումից ստեղծվում է նոր համաձուլվածքային մետաղ՝ բրոնզը։